عصر اعتبار- "ریال"؛ واژهای که روزگارانی برای خود ابهتی داشت و حالا گذر زمان موجب شده تا به اجبار به مرخصی برود. مرخصیای که نه بابت گذر روزگار و پیری، بلکه به خاطر بی محبتیها و از دست رفتن ارزش و بهای ریال است که در نوع خود بدترین بازنشستگی، آن هم برای واحد پول یک کشور محسوب میشود.
به گزارش پایگاه خبری «عصراعتبار» به نقل از عصربازار، به هر حال "آقای ریال" که در قدیم به 100 دینار تقسیم میشد، فعلا واحد پول ایران است؛ هر چند چون واحد بسیار کمارزشی است، تقسیمات آن در حسابداری بهکار نمیرود.
در خصوص تاریخچه رونمایی از ریال به عنوان پول ملی ایران نیز باید گفت در 27 اسفند سال 1308 خورشیدی و در دوران رضاشاه پهلوی بود که تصمیم گرفته شد تا بر اساس قانون تعیین واحد و مقیاس پول قانونی ایران که قِران بود به صورت رسمی کنار گذاشته شود و "ریال" بهجای قران با وزن خالص 3661191/. گرم طلا، به عنوان واحد پول رسمی کشور انتخاب شود.
همچنین بر اساس استانداردهای بین المللی، ریال ایران با علامت اختصاری IRR در معاملات جهانی نشان داده میشود و استاندارد یونیکد هم برای ریال، نویسه سازگاری «نشان ریال» بشکل «﷼» را در موقعیت U+FDFC تعریف کرده است. از سوی دیگر به استناد ماده یک قانون پولی و بانکی کشور، هر ریال برابر صد دینار و یک ریال برابر یکصد و هشت هزار و پنجاه و پنج ده میلیونیم(0٫0108055) گرم طلای خالص است.
در خصوص منشا تولد واژه ریال هم باید گفت "ریال" از واژه اسپانیایی و پرتغالی "real" وارد زبان فارسی شده است که هم بهمعنی «شاهی» است که نام سکه نقره رایج در آن دو کشور و هم در سرزمینهای وابسته به آن بوده است.
البته گویا ریال از زمان حضور اسپانیاییها و پرتغالیها در خلیج فارس و مراوده آنها با ایرانیان وارد زبان فارسی شده است. به علاوه این که این واژه، از واژه لاتینی «رِگالیس» (regalis) بهمعنی شاهنشاهی میآید که صفتی است از اسم «رِکس» (rex) بهمعنی شاه؛ و واژهٔ انگلیسی «رویال» (royal) نیز همریشه با «real» اسپانیایی و پرتغالی است.
همچنین نگاهی به اسناد تاریخی نشان میدهد، سکه نقره با نام ریال در اسپانیا از سال 1497 تا 1870 میلادی ضرب میشده و علاوه بر این ریال واحد پول بسیاری از مستعمرههای اسپانیا هم بوده است.
در خصوص دوران پیش از ریال در دادوستدهای کشور نیز باید اشاره کرد که واحد پول ایران در زمان محمد شاه قاجار (1250- 1264 هـ.ق) از مسکوکات نقره و معادل 125 دینار و در اواخر قاجاریه معادل یک قران و پنج شاهی بود.
همچنین واحد پول ایران از سده هفتم هجری تا زمان اوایل حکومت پهلوی دینار بود که یک تومان، واحد شمارش برای دینار و برابر ده قران یا ده هزار دینار به حساب میآمد؛ تا این که همانگونه که در ابتدا گفته شد در سال 1308 واحد پول «تومان» کنار گذاشته شد و واحد «ریال» که ریشه اسپانیایی و پرتغالی دارد و سابقه تاریخی در ایران نداشته، بهعنوان واحد رسمی پول کشور برگزیده شد.
البته ریال در آن روزگار در میان مردم مقبولیت و رواج نیافت و مردم ایران ترجیح دادند تا 10 ریال را یک تومان فرض کنند و بر همین اساس در میان آنها، واژگان تومان و قران (تُمَن و قِرون) کاربرد بیشتری داشت و واحدهای رسمی ریال و دینار در محاورات مردم استفاده نمیشود. همچنین بیمِهریها به ریال در تاریخ کشور تا جایی نمود داشته است که نه تنها در آن دوران بلکه در روزگار ما هم ریال جایگاهی نداشته و ندارد تا جایی که رسانهها و مسئولان کشور نیز بیشتر از تومان بهجای ریال استفاده میکنند.
با این وجود پس از تعیین ریال به عنوان پول ملی کشور اولین سکههای ریال به صورت نیم، 1، 2 و 5 ریالی بر روی نقره ضرب شدند و سکههای طلا که در دوران پهلوی تعیین شدند و انتشار یافتند نیز برای اولین بار 100 ریال ارزش گذاری شدند.
همچنین پس از انقلاب اسلامی در سال 1357، هر چند طرح مسکوکات با حذف نقش شاه تغییر کرد اما اندازه و حروف چینی آنها تغییر نکرد که البته سکههای 50 دیناری فقط در سال 1358 ضرب شدند و سکههای 50 ریالی در 1359 رواج یافتند. در ادامه در سال 1371، سری جدید سکههای 1، 5، 10 و 50 ریالی و سکه 100 ریالی ضرب شد و در پی آن سکههای 250 ریالی نیز در سال بعد رواج یافتند. اما در سال 1383 اندازه سکههای 50، 100 و 250 ریالی کاهش یافت و سکههای 500 ریالی رایج شدند تا این که در سال 1388 سکههای 250 و 500 در اندازه کوچکتر و 1000 ریالی در ایران ضرب شود. البته هر چند سایر سکهها هنوز قانونیاند اما دیگر ضرب نمیشوند و در نیمه دوم سال 1389 تصمیم گرفته شد تا سکههای 2000 ریالی و 5000 ریالی ضرب شود.
اما از سکههای فلزی که بگذریم، اسکناسهای ریالی نیز در کشور برای خود دورانی داشتهاند. بر این اساس باید گفت چاپ اسکناس در ایران در سال 1311 توسط بانک ملی ایران شروع شد که اولین اسکناسهای چاپ شده 5، 10، 20، 50، 100 و 500 ریالی بودند و در پی آن در سال 1314 اسکناس 1٬000 ریالی و به دنبال آن در سال 1951 اسکناس 2000 ریالی هم منتشر شد. همچنین اسکناسهای 5٬000 و 10٬000 ریالی نیز در سال 1952 چاپ شدند. البته اسکناس 5 ریالی آخرین بار در سال 1940 و اسکناس 10 ریالی هم تا سال 1961(1340 هجری خورشیدی) منتشر شد تا این که در سال 1961 بانک مرکزی ایران انتشار پولهای کاغذی را عهدهدار شد.
اما در سال 1357 پس از انقلاب اسلامی، اولین چاپ پول در قالب اسکناسهای 100، 200، 500، 1000، 5000 و 10٬000 ریالی بود که 2000 ریالی آن در سال 1986 مرسوم شد. همچنین اسکناسهای 100 ریالی که در اولین چاپ اسکناس با طرح حرم امام رضا در جلو و مدرسه چهارباغ در پشت بود، به طرحی از سید حسن مدرس در جلو و مجلس شورای اسلامی در پشت تغییر یافت. اسکناسهای 1000 ریالی نیز که قبل از آن با طرح مدرسه فیضیه در جلو بود به طرحی از بنیانگذار جمهوری اسلامی تغییر یافت و در ادامه اسکناسهای 5٬000 ریالی، 10٬000 ریالی، 20٬000 ریالی و 50٬000 ریالی نیز با طرح امام چاپ شدند.
از سوی دیگر در کشور پول درشتتری موسوم به ایرانچک وجود دارد. در ابتدا هر بانک، ایرانچک جداگانهای داشت که در سال 1387 بانک مرکزی تصمیم به یکپارچه کردن آنها گرفت و با چاپ چکهای 500000 و 1000000 ریالی این کار را آغاز کرد.
با این وجود در سال 1391، رئیس مجلس شورای اسلامی با استناد به بررسیهای هیئت تطبیق مصوبات دولت با قوانین و جعل بیشتر ایران چک، انتشار آن توسط بانک مرکزی را ممنوع اعلام کرد که البته پس از دو سال توقف، در سال 1393 شروع به انتشار دوباره ایران چک در کشور با طراحی جدید شد که به گفته بانک مرکزی ایران نمیتوان آن را جعل کرد.
در مجموع و با نگاهی به تاریخچه تولد و استفاده از "ریال" به عنوان پول ملی کشور باید گفت، به دلیل بی ارزش بودن پول ملی در برابر سایر ارزها، استفاده از واحد پولی ریال یا تومان همواره با سردرگمی و مشکلاتی همراه بوده است؛ به طوری که بسیاری از مردم در نوشتن یا خواندن صفرها در عملیات بانکی (تبدیل تومان به ریال) یا هنگام شنیدن گزارشهای اقتصادی در رسانهها دچار مشکل میشوند. به علاوه این که در دادوستدهای روزانه اجناس نیز خریداران باید علاوه بر این که به مخارج زندگی توجه داشته باشند، در زمان حساب و کتاب و پرداخت هزینهها نیز باید از معادلات ریاضی برای خوانش و تبدیل ریال نوشته شده بر روی اجناس و در ادامه تبدیل آن به تومان و سپس تسویه استفاده کنند و در بسیاری از مواقع هم مشخص نیست که آیا قیمت درج شده بر روی کالاها به تومان است یا ریال.
از سوی دیگر چنین وضعیتی که دو واحد پولی متفاوت به این شکل در یک کشور در کنار هم استفاده شوند، تنها در ایران دیده میشود که این موضوع موجب شده تا گردشگران خارجی هم که به ایران میآیند به دلیل ناآشنایی با واحد پولی کشورمان با مشکلاتی مواجه شوند. بر این اساس برخی کارشناسان معتقدند که باید برای اصلاح واحد پولی کشور راه چارهای را جستجو کرد و دست به کار شد؛ چرا که علاوه بر همه این مشکلات امروزه دیگر واحد پول ریال نسبت به تومان در زندگی مردم نقش چندانی ندارد.
به همین دلیل از اواخر دهه 1380 به دلیل تورم بالا و پایین آمدن ارزش پول ملی کشور، زمزمه حذف صفر از پول ایران شنیده شد و از سوی دیگر برخی هم گفتند چون واژه «ریال» ریشه اسپانیایی دارد و دارای سابقه تاریخی در ایران نیست باید واحد پولی جدیدی به جای آن برگزیده شود که البته این وعدهها و استدلالها به تغییر واحد پول ملی نینجامید.
با این وجود تازگیها گویا دوباره دولتیها به فکر تغییر واحد پول ملی افتادهاند و بر این اساس هیئت وزیران در جلسه 17 آذر امسال در رسیدگی به پیشنویس لایحه بانک مرکزی، اولین ماده آن را دستخوش تغییر کرد و واحد پول کشور را از ریال به تومان تغییر داد.
به همین منظور برخی کارشناسان میگویند: تغییر واحد پولى در این مقطع زمانی مشکلى از اقتصاد و بانک مرکزى حل نمىکند و چنانچه ضرورت آن احراز شود، باید بهصورت ماده واحدهاى پیشنهاد شود. به علاوه این که هزینههای چاپ اسکناس و ضرب مسکوک، هزینههای جمعآوری پولهای فعلی و به جریان انداختن همزمان پول جدید، هزینههای امحای پول و ایجاد امکانات گستردهتر به این منظور، بار مالى زیاد این طرح، تغییر و تعویض کلیه نرمافزارهای محاسباتی، حسابداری، بانکی و اقتصادی با در نظر گرفتن هزینه و زمان لازم و نیز زمان بالای مورد نیاز برای توزیع و جمعآوری پول جدید و پول قدیم از جمله اما و اگرهای تغییر واحد پولی کشور است. همچنین صرفنظر از این موضع که کلیه هزینههای مالی و غیرمالی و زمانی در حذف یک صفر از پول ملی که با حذف چند صفر فرقی ندارد، باید بر این نکته تاکید کرد که حذف یک صفر و تغییر واژه ریال به تومان مشکلی از اقتصاد کشور حل نمیکند.
همچنین به گفته برخی کارشناسان هر چند تبدیل ریال به تومان اقدامی عاقلانه محسوب میشود اما با توجه به اینکه شرایط کنونی اقتصاد کشور مهیای ورود سیاستگذار پولی به حذف صفر از پول نیست، مصوبه هیئت دولت در این زمینه تاثیر خاصی بر شاخصهای کلان اقتصادی نخواهد داشت و آثار تبدیل ریال به تومان در حدی نیست که بتواند بر ارزش پول ملی اثر چندانی داشته و مبادلات بینالمللی را نیز تحت الشعاع قرار دهد.
نکته مهم دیگر این که تا زمانی که ثبات به اقتصاد برنگشته و شوکهای قیمتی کنترل نشده باشد، حذف صفر از پول ملی اتفاق مثبتی نیست و در صورت ناپایداری فضای اقتصادی، بار دیگر ارزش پول ملی با کاهش همراه شده و صفرهای حذف شده به پول بر میگردد. به همین دلیل برخی کارشناسان میگویند: تاثیر بر واحد پولی زمانی اتفاق میافتد که دولت تصمیم به اصلاح واحد پولی بگیرد و بخواهد حذف سه یا شش صفر از واحد پولی را عملیاتی کند و در آن صورت ممکن است واحد پولی جدیدی شکل گیرد که روی برخی شاخصها تاثیرگذار باشد. به این منظور تا زمانی که ارزش واقعی پول در کشور تغییری نکند انتظار تاثیر تبدیل ریال به تومان در اقتصاد کلان کشور دور از واقعیت است.
افزون بر این تصمیم اخیر هیئت وزیران برای تبدیل پول ملی به تومان بهدلیل اینکه میتواند هزینه بالایی برای چاپ مجدد پول بهدنبال داشته باشد و موجب تغییر سیستمهای حسابداری میشود، ممکن است توسط مجلس یا شورای نگهبان مورد تایید و قبول قرار نگیرد.
با این وجود برخی دیگر در مقابل بر این باورند که با تغییر نام پول ملی به واژه «تومان» در محاورات عمومی و تخصصی، دفاتر مالی و آمارها بهطور یکسان مورد استفاده قرار میگیرد و با حذف یک صفر از پول ملی، حجم اعداد نیز کمتر شده و صورتهاى مالى خلاصهتر نوشته میشوند. به علاوه این که این تغییر به لحاظ روانی موجب بهبود روحیه مردم در نگاه به اقتصاد و قابلتحمل بودن افزایش قیمتها خواهد شد.
از سوی دیگر برخی بر این باورند که فواید ناشی از تبدیل ریال به تومان از آثار منفی آن بیشتر است و عنوان میکنند هر چند در چند ماه ابتدایی اجرای این قانون تا حدی ممکن است مردم دچار سردرگمی شوند اما در فاصلهای کوتاه همه چیز دوباره عادی میشود. به علاوه این که اگر واحد پول ملی کشور تومان باشد، در این حالت محاسبات و درک از قیمتها آسانتر میشود و دوگانگی در تشخیص اعداد حذف خواهد شد.
در مجموع باید گفت، مصوبه هیئت دولت برای تبدیل واحد پول ملی از ریال به تومان فعلا در حد یک پیشنهاد و به تصویب نمایندگان نیازمند است که البته اگر به تصویب مجلس برسد در دستور کار بانک مرکزی قرار میگیرد. به همین دلیل جدای از تحلیلهایی که در رابطه با درستی یا نادرستی آن مطرح است، به باور کارشناسان به نظر میرسد تبدیل ریال به تومان به پیشنیاز و زیرساختهایی همچون ایجاد یک دوره گردش موازی همزمان برای واحد جدید و واحد کنونی پول برای راستی آزمایی نیاز دارد. به علاوه این که باید آییننامههای لازم برای چگونگی عملیات حسابداری، مالی، مالیاتی و آماری تهیه و در آن تمامی صورتهای مالی و دادههای تاریخی، ثبت اطلاعات و گرد کردن اعداد مشمول این آییننامه در نظر گرفته شود. همچنین لازم است از چند ماه قبلتر دوره گردش موازی واحد پول جدید و قدیم، قیمت کلیه کالاها و خدمات به هر دو نوع پول در معرض دید همگان قرار گیرد.
با همه این تفاسیر اما نکته ظریف و قابل تامل در این زمینه شاید این باشد که حذف صفر از پول ملی عملا سالهاست که اتفاق افتاده و حالا در صورت تصویب و اجرای لایحه دولت در این زمینه، حذف یک صفر از پولی ملی تنها رسمیت پیدا میکند.