عصر اعتبار- تب بیتکوین مانند بسیاری از کشورها ایران را نیز فراگرفته است. به طوری که در ماههای گذشته شاهد رکوردزنی ایران در میزان خرید این ارز رمزنگاری شده بودهایم و شاید بتوان گفت به بیشترین میزان خود در تاریخ حضور این ارز در بازار ایران رسیده و رکوردی باورنکردنی ثبت کرده است. باید توجه داشت بیتکوین اولین ارز رمزنگاری شده شخصی و دیجیتال است که با استفاده از یک شبکه نظیربهنظیر در سراسر اینترنت مبادله میشود.
به گزارش پایگاه خبری «عصر اعتبار»، این ارز هیچ ارزش ذاتی ندارد، به این معنی که دولت، نهاد یا شرکت مستقلی وجود ندارد که ارزش آن را حفظ یا بر آن نظارت کند. موضوعی که مدیرعامل شبکه راه پرداخت به آن اشاره دارد و میگوید: «در ایران هنوز قانونی برای بیتکوین و دیگر ارزهای رمزنگاریشده وجود ندارد، البته این به معنای غیرقانونیبودن بیتکوین نیست. به عبارتی قانون درباره بیتکوین ساکت است و از نظر حقوقی این ارزها فعلا در یک عالم برزخی به سر میبرند.» رضا قربانی میافزاید: «مدیران بانک مرکزی و سایر نهادهای دولتی هم که تا امروز درباره بیتکوین اظهارنظر کردهاند، هیچیک نگفتهاند کسی از بیتکوین استفاده نکند. همه آنها درباره دو چیز هشدار دادهاند؛ اول اینکه مراقب کلاهبردارها در این عرصه باشید و دوم اگر وارد این عرصه میشوید توجه داشته باشید که با ریسک خودتان وارد بازار شدهاید.»
درباره این ارز دیجیتال و تأثیر آن بر کسبوکارهای فعلی و جدید با رضا قربانی، مدیرعامل شبکه راهپرداخت به گفتوگو نشستهایم که حاصل آن را میخوانید:
شما در اظهارنظری، از بیتکوین بهعنوان طلای دنیای دیجیتال نام بردهاید و اعلام کردهاید همانطور که ما در دنیای واقعی طلا داریم، در دنیای دیجیتال هم طلا داریم، لطفا در این مورد بیشتر توضیح دهید که چرا این تعبیر را بهکاربردهاید؟
طلا بهعنوان یک ابزار مبادله و سرمایهگذاری استفاده میشود. آدمها در جهان واقعی طلای فیزیکی را میخرند، بانکها هم طلا را ذخیره میکنند. بیتکوین هم همینطور است. البته باید توجه داشت دو تفاوت عمده درباره طلای دیجیتال یعنی، بیتکوین و طلای واقعی که یک عنصر شیمیایی است وجود دارد؛ یکی از آنها این است که طلای دنیای دیجیتال، تاریخچه دنیای واقعی را ندارد. از زمانی که بشریت شکلگرفته است و تمدن به وجود آمده، طلا هم بوده است اما بیتکوین سابقهاش حتی به 10سال هم نمیرسد. تفاوت دوم را در ملموس نبودن بیتکوین باید دانست به طوری که طلا را میشود با چشم دید و میتوان به آن دست زد ولی بیتکوین را نمیتوان لمس کرد، اینها خاصیت دنیای دیجیتالی است. همانطور که گوگل را نمیتوانیم لمس کنیم؛ فیسبوک را هم نمیتوانیم و تمام غولهای دنیای دیجیتال را نمیتوانیم با دست لمس کنیم، اما میدانیم که وجود دارند. باید به این نکته توجه داشت، اگر از سال 1960 اینترنت در دنیا و بعدازآن در سال 1990 وب و از سال 2000 به بعد کسبوکارهای آنلاین شکل گرفته قبول کنیم دنیایی به نام دنیای دیجیتال به وجود آمده است که این دنیا بهطور یقین تأثیراتی را در دنیای فیزیکی داشته است. این دو دنیا باید باهم تعامل داشته باشند و توانستهاند چیزی را خلق کنند که مانند طلای واقعی در عالم دیجیتال ارزش داشته باشد. قبل از اینکه به نکات مثبت و منفی بیتکوین بپردازیم، ابتدا باید آن را درک و سپس از آن دفاع یا با آن مخالفت کنیم.
آیا این واحد پولی به رشد اقتصادی یک کشور کمک میکند؟
ابعاد اقتصادی بیتکوین هنوز ناشناخته است و هر اظهارنظری در این زمینه در بعد اقتصادی دقیق نخواهد بود؛ اما به نظر میآید بیتکوین میتواند در اقتصاد تاثیر داشته باشد و شاید توانایی مقابله با تورم را که از معضلاتی است که در ایران با آن دستبهگریبان هستیم، داشته باشد. بیتکوین برخلاف اینکه تصور میشود پول بیپشتوانه است، اتفاقا پولی است که نمیتواند بدون برنامه خلق شود چرا که حاکمیت و هیچ بانک مرکزی کنترل آن را در اختیار ندارد و مانند اسکناس نمیتوان آن را تولید کرد؛ چرا که بیتکوین طی یک مراحل مشخصی تولید میشود و فرایندی است که کسی نمیتواند آن را دستکاری کند. در مورد سایر ارزهای رمزنگاری شده هم این موضوع صدق میکند. یک سازوکار مشخصی وجود دارد و اگر بیتکوین به 21 میلیون واحد محدود است یا بقیه ارزهای دیجیتال به یک عدد مشخص و یا شاید نامحدود، ولی با سازوکار مشخص و شفافی تولید میشوند. میتوان یکی از مزایای بیتکوین را تورم منفی آن دانست چرا که هر پولی داشته باشید در طول زمان ارزش آن کم میشود اما این اولین پولی است که در طول زمان ارزش آن بیشتر میشود البته به دلیل نوسانات بالا نمیتوان بهعنوان پول برای امور روزمره به آن نگاه کرد؛ زمانی که بیتکوین یا هر ارز رمزنگاری شده دیگر به یک نقطه تعادل برسد و کم نوسان شود میتواند بهعنوان یک واحد پولی موردقبول قرار گیرد؛ تا آن نقطه زمان نیاز است.
با این حال نمیتوان انتظار داشت که بیتکوین اقتصاد یک کشور را زیاد تکان دهد. کشورهایی مثل آفریقا که طلا دارند، خیلی هم کشورهای ثروتمندی نیستند. در کل وجود بیتکوین بیتأثیر نیست. کمک میکند اما نه اینکه با سراغ بیتکوین رفتن یک کشور اقتصادش ازاینرو به آنرو شود؛ نه اینطور نیست.
با این وجود نباید فراموش کرد که بیتکوین یک اتفاق مهم است. بعدازاینکه از در دهه 90، وب در دنیا شکل گرفت، یک اقتصادی در دنیا به وجود آمده که عمر زیادی هم ندارد، 27 سالی است که این اقتصاد بهنام اقتصاد دیجیتال یا مجازی شکلگرفته است. بیشتر این غولهایی که ما میشناسیم، مانند آمازون، گوگل، شرکتهای بزرگی فناوری که در دنیا وجود دارند، در سرنوشت ملتها اثرگذار میشوند؛ اما درباره تغییراتی که ممکن است بیتکوین در زندگی ایجاد کند، باید توجه داشت اینها از دهه 90 شکلگرفتهاند. اینها مبتنی بر دنیای دیجیتال بودهاند. شاید قبل از دهه 90 که وب در دنیا شکل بگیرد، تصور اینکه اینطور کسبوکارها وجود داشته باشند، خیلی منطقی نبود؛ اما این کسبوکارها شکل گرفتند و مقدار خیلی زیادی، دنیا را تغییر دادند. تأثیری که الان بیتکوین میگذارد، مانند تأثیر وب است. وقتیکه وب خلق شد، کسبوکارهای جدیدی شکل گرفت. یک مقدار فرهنگ، سبک زندگیها و شناخت ما از چیزها، روشهای ارتباطی تغییر کرد. حالا ما در آستانه دورانی هستیم که ممکن است یک تغییراتی در سالهای آینده در شیوه تعامل مالی و در شیوه سرمایهگذاری اتفاق بیفتد. قبل از این اگر کشورها و مردم میخواستند تعامل مالی داشته باشند حتما باید با ارزهای مثل دلار و یورو و ارزهایی که در دنیا پذیرفتهشدهترند باهم تعامل مالی میداشتند ولی 10 سالی است که ارزی به وجود آمده که تحت کنترل مشخص هیچ دولتی نیست. ظاهرا هیچ دولتی مالکیتی بر آن ندارد و قدرت این ارز رمزنگاری شده به شبکه است؛ مانند شبکههای اجتماعی که قدرتشان را از افرادی میگیرند که در آن شبکه حضور دارند. هرقدر افراد بیشتری حضورداشته باشند، آن شبکه قویتر است. هرقدر تعداد افرادی که از بیتکوین استفاده میکنند بیشتر باشد، قدرت و ارزش بیتکوین هم بیشتر میشود.
با توجه به اینکه ما کشوری هستیم که با تحریمهای مختلف روبهرو هستیم و بعضا مبادلات تجاری ما در برخی مواقع با مشکلاتی روبهروست، بیتکوین چقدر میتواند در کسبوکارهایی که وجود دارد و یا کسبوکارهای جدید کمک کند؟
بیتکوین بهطور یقین در ابتدای راه با مشکلاتی روبهرو خواهد بود و در حال حاضر برخی از افرادی که کارهای خلاف انجام میدهند از این واحد پولی استفاده میکنند؛ اما بیتکوین برای کسبوکارهایی که وجود دارد و کسبوکارهای جدیدی که راهاندازی خواهد شد میتواند کمک بسزایی کند. بدان گونه که کسبوکارها برای تبادلات مالی برای اولین بار در سطح کل جهان محدود به یک مرز جغرافیایی و سیاستهای دولتها نیستند، یعنی ما میتوانیم کسبوکارهایی داشته باشیم که برای تبادلات مالی خود مجبور نیستند از بانکها و از مسیرهای انتقال پول بینالمللی مرسوم استفاده کنند. بهطور یقین در اوایل همه دولتها و حاکمیتها در برابر این واحد پولی مقاومت خواهند کرد، اما دولتها نمیتوانند این مسیری که به راه افتاده را متوقف کنند، کسبوکارها حتما از آن استفاده خواهند کرد.
در حال حاضرکسبوکارهای بسیاری در دنیا وجود دارند که بیتکوین میپذیرند و صرافیهای زیادی هم در دنیا و ایران هستند که بیتکوین را به ارز دیگری تبدیل میکنند. ما چقدر به دلار اعتماد داریم؟ میدانیم که پشتش هم دولت آمریکاست. به نظرم اگر به دلار اعتماد داریم و با آن کار میکنیم، اعتماد کردن به بیتکوین خیلی هم سخت نیست و این میتواند روند تجارت را تغییر دهد. ما در ایران به خاطر تحریم، شرایط خاصی هم داریم که اتفاقا بیشتر هم به کار تجار و تولیدکنندگان کشور میآید تا بتوانند محصولات تولیدی خود را بهراحتی صادر کنند.
چرا در ایران از بیتکوین و سایر ارزهای دیجیتال استفاده نمیکنند؟
دلیل استفاده نشدن این واحد پولی در ایران را شاید ترس از آن دانست اما باید توجه داشت هیچ جای دنیا بانک مرکزی مسئولیت این واحد پولی را قبول نکرده و بانک مرکزی ایران نیز همینگونه عمل کرده است که باید گفت موضع بانک مرکزی درست بوده در حال حاضر بانک مرکزی در برخی نقاط دنیا در رابطه با اسکناسی هم که چاپ میکند مسئولیتی قبول نمیکند. باید به این نکته توجه داشت تصوری که مردم از بانک مرکزی دارند این است که این بانک ضامن پولهای آنهاست و این تصور اشتباه باعث شده بخشی از مردم در مؤسسات غیرمجاز سپردهگذاری کنند؛ این در حالی است که براساس قانون بانک مرکزی هیچ مسئولیتی در قبال سپردههای مردم ندارد و هر سپردهای در هر بانکی میگذارد با مسئولیت خود آنهاست. در بورس هم اگر فردی سرمایهگذاری میکند با مسئولت خودش است. در رابطه با بیتکوین هم همین موضوع صدق میکند، به دلیل نوسانات بسیاری که در معاملات بیتکوین وجود دارد در کنار سودهای بالا ضررهایی هم در وجود دارد. وقتی با فضایی اینچنین روبهرو هستیم بهطور یقین کسی مسئولیتی را در قبال این واحد پولی قبول نخواهد کرد. کسی در سطح دولتها ریسک نمیکند. واقعیت این است که در ایران کسبوکارهای کوچک این کار را انجام دادهاند؛ مثلا یکجایی در اصفهان تولیدکننده کفش است کفشش را به خارجیها هم میفروشد. یک وبسایت راهاندازی کرده و برای پذیرش پول هم بیتکوین میپذیرد و خیلی راحت خریدوفروش انجام میدهد. اخیرا حتی حمل یک محموله بزرگ گندم بین روسیه و ترکیه با بیتکوین معامله شد. خیلی راحت از فروشگاههایی که بیتکوین قبول میکنند، میشود خرید کرد یا بیتکوین را در صرافیها مبادله کرد. موضوع استفاده دولتها از این واحد پولی، ریسکی است و هنوز تبعات آن معلوم نشده است. هیچ دولتی در دنیا خیلی وارد این حوزه نشده؛ بنابراین نمیشود این انتظار را داشت که دولت بیاید و از بیتکوین بهعنوان یک ارز استفاده کند. این خیلی راحت نیست. تبعات پیچیدهای دارد که من نمیدانم چیست، خیلی هم در دنیا این موضوع باز نشده و دولت هم در آن ورود نکرده است. نهایت این است که دولتها دیدگاه خود را در رابطه با اینکه مردمشان از آن استفاده کنند، ابراز کردهاند. این ارز نوپاست، شاید باید زمان بیشتری بگذرد. باید یککم این ارز جا بیفتد، بعدازآن شاید دولتها هم ورود کنند.
همانطور که میدانید یکزمانی مردم پرداختهای کارتی را قبول نداشتند اما بعد از مدتی مردم به آن اعتماد کردند و در حال حاضر همه با کارت خرید میکنند و کمتر پول نقد مورداستفاده قرار میگیرد؛ چطور میشود بیتکوین را هم ملموس کرد؟
همانطور که گفتید 10 سال پیش خیلیها پرداخت کارتی را قبول نمیکردند. همه اسکناس را میشناختند. بعدا شبکه پرداخت درست شد. چیزی که حالا وجود دارد تنها یک عدد است و ما هم به آن اعتماد میکنیم. هیچوقت هم هیچ مسئلهای پیش نیامده است. بیتکوین هم همین است، چون غیرملموس است و ما تجربهای از آن نداریم. ما یک ترسی داریم که ملموسش کنیم. ملموس شدن آن اینطور است که شما به صرافی میروید و به دلار تبدیلش میکنید. ما در کیف پول بیتکوینمان پول داریم، نیازی هم نیست که به ارز دیگری تبدیلش کنیم. این قضیه به پذیرش مردم مربوط است.
چقدر بیتکوین میتواند تأثیر مخرب داشته باشد؟
ذات بیتکوین اثر تخریبی ندارد و این شیوه تعامل ما با آن است که میتواند اثر تخریبی را ایجاد کند. باید توجه داشت اقتصاد شبکه موضوع مهمی است؛ آیا میتوان از آن چشمپوشی کرد و به آن اهمیت نداد؟ اتفاقی که میافتد این است که مانند خیلی از ابزارهای امروزی که گسترش پیداکردهاند، بیتکوین اثر تخریبی به ذات خود ندارد؛ بیتکوین نیامده که اثر تخریبی بگذارد. باید برنامه و چشماندازی برای آن تعریف کرد، در غیر این صورت، اثرات مخربی روی خواهد داد. اگر ما برای بیتکوین قانون نداشته باشیم، به سمت بازار سیاه میرود. بهترین کار این است که این پدیده را درک کنیم و قانون برایش بنویسیم، ساده از کنار آن نگذریم و موضوع را کودکانه ندانیم. اگر این کار را نکنیم، روزی میرسد که مانند بمب میترکد. نوآوری منتظر نمیماند. ما باید چابک باشیم و نسبت به تغییرات واکنش نشان دهیم. باید محدودیتها و ممنوعیتهایش را بشناسیم و برایش برنامهریزی کنیم. اگر این کارها را نکنیم، ممکن است اثر تخریبی داشته باشد. ممکن است که اقتصاد زیرزمینی شکل بگیرد. این البته به این معنی نیست که بیتکوین اثر مخرب دارد. این بیتدبیری ماست که میتواند بیتکوین را مخرب کند.
شما گفتید شکلگیری اقتصاد زیرزمینی؛ چگونه این اقتصاد شکل میگیرد و برای اینکه شاهد بازار سیاه نباشیم چه باید کرد؟
اگر از سوی مسئولان اعلام شود که 100 درصد مخالف بیتکوین هستند و به طور صریح گفته شود غیرقانونی است و با خریداران این واحد پولی برخورد خواهد شد، نتیجه آن چیزی جز ایجاد یک اقتصاد زیرزمینی نخواهد بود. شاید در یک مقطع زمانی بیتکوین مورداستفاده خلافکاران بود اما در حال حاضر کسبوکارهای بسیاری از این واحد پولی استفاده میکنند. به همین منظور بیتکوین باید در یک فضایی ذخیره شود. چه کسی تضمین میکند که از طلا برای کارهای خلافکارانه استفاده نکنند؟ هیچکسی تضمین نمیکند. فقط باید از مردم بخواهیم که اگر از بیتکوین استفاده میکنند، معاملاتشان را درجایی ثبت کنند. در صرافیها برای خریدوفروش ارز کارت ملی نیاز است تا مشخص شود که چه کسی دلار میخرد. ما این قضیه را در بیتکوین هم میتوانیم داشته باشیم. بهعنوانمثال باید اطلاعات خریدوفروش بیتکوین مانند دلار در بانک مرکزی ذخیره شود. نهادهای نظارتی و امنیتی باید دسترسی داشته باشند. مهمترین و امنترین کار این است که این کار را انجام داد. باید یکجایی باشد، کسانی که بیتکوین دارند، بیایند و اعلام کنند. در همین حد در مرحله نخست کفایت میکند. در یک سامانه ساده این اطلاعات ثبت شوند. این کمک میکند که مسائل قانونیاش هم حل شود. هرچند که مسائل قانونی بهمرور مشخص میشود. به نظر میرسد که با کمی توجه و برنامهریزی، کشور میتواند از این واحد پولی به بهترین شکل ممکن استفاده و بسیاری از مشکلات اقتصادی کشور را هم حل کند.
آیا شما خودتان بیتکوین خریدهاید؟
خیلیها تصور میکنند ما منافع داریم اما نه اینگونه نیست. بنده دارای کیف پول بیتکوینی هستم و آن نیز صرفا برای آشنایی با فضای فنی آن است؛ اگر کسی با آن کار نکند نمیتواند با آن آشنا شود. من در مجموعه خود خریدوفروش را ممنوع کردهام تا فضای دلالی شکل نگیرد. بنده صرفا یک تحلیلگر هستم. فروشنده، خریدار و دلال نیستم و این موضوع باعث شده که راحتتر از سایرین در مورد بدیهای بیتکوین هم صحبت کنم چرا که منافعی در آن ندارم و اگر کل بیتکوین از بین برود برای من مهم نخواهد بود.
آیا توصیه میکنید که بخریم؟
توجه کنید که بیتکوین را از نظر ابعاد فنی باید درک و بررسی کرد و به این واحد پولی نگاه سیاسی نداشت و آن را در دعواهای سیاسی وارد نکنیم. چرا که این موضوع صرفا یک بحث اقتصادی و کسبوکاری است. براساس اطلاعاتی که وجود دارد بیتکوین فارغ از همه موضوعات در یک دولت و ساختار سیاسی شکل نگرفته و این واحد پولی که در حال حاضر در کشور ما طرفدارانی پیداکرده و برخی کسبوکارها با این واحد پولی اقدام به معامله میکنند باید ازلحاظ فنی از سوی بانک مرکزی، بیمه مرکزی، بورس، مجلس و ریاست جمهوری موردبررسی قرار گیرد و برای آن برنامه داشته باشند. حتی قوه قضاییه هم باید برای آن برنامه داشته باشد؛ با توجه به اینکه هنوز این واحد پولی به رسمیت شناختهنشده است هیچ قانونی برای آن وجود ندارد؛ اما باید تمام ابعاد آن را نه با رویکرد تهاجمی بلکه اقتصادی موردبررسی قرار دهیم. از سوی دیگر مدیران بانک مرکزی و سایر نهادهای دولتی هم که تا امروز درباره بیتکوین اظهارنظر کردهاند هیچیک نگفتهاند کسی از بیتکوین استفاده نکند. همه آنها درباره دو چیز هشدار دادهاند: اول اینکه مراقب کلاهبردارها در این عرصه باشید و دوم، اگر وارد این عرصه میشوید توجه داشته باشید که با ریسک خودتان وارد بازار شدهاید.