به گزاش پایگاه خبری«عصر اعتبار» به نقل از تسنیم، بعد از سایه انداختن رکود در سال 91 شاهد بودیم که بازپرداخت تسهیلات بانکی با برای شرکتها دشواری فراوانی همراه داشته است. بنابراین با توجه به بانک محور بودن اقتصاد ایران و تنگنای شدید مالی بانک‌ها، بازار پول در تامین مالی شرکتها در چند سال اخیر رضایت صاحبان بنگاه ها را همراه نداشته است.اما در این میان نقش بورس و ابزارتامین مالی تحت عنوان اوراق بدهی(صکوک) در کشورمان مغفول مانده است. اوراق صکوک دارای تجربه موفق جهانی هست به گونه ای که این اوراق در کشورهای توسعه‌یافته سهم بالایی از سبد تامین مالی شرکت‌ها را در اختیار دارد و  درصد آن از سهم تسهیلات بانکی نیز بیشتر است . حتی چنان نقش برجسته ای را دربازار مالی این کشورها ایفا می کند که آن را به عنوان یک بازار مستقل در نظر می گیرند و بازارهای مالی خود را به سه بازار سرمایه،پول و بدهی تقسیم بندی می کنند.

اوراق بدهی(صکوک) به عنوان یک ابزار مالی- اسلامی پر جاذبه در جهان در داخل با موانعی همچون: ضامنهای بانکی، قوانین سختگیرانه (کارشناس رسمی دادگستری و موسسات حسابرسی)، نبود موسسات رتبه‌بندی، تنوع پایین اوراق موجود ونبود فرهنگ سازی دست  و پنجه نرم می کند. در همین باره گفت و گویی داشته ایم با میثم فدایی کارشناس بازار سرمایه.

تسنیم: شرکتها و نهادهای متنوعی به طور مستقیم با بورس در ارتباط هستند و عمدتا مردم نام آنها به گوششان خورده ولی اطلاع دقیقی از شیوه عملکرد آنها ندارند. قبل از اینکه بخواهیم به بحث صکوک و بازار بدهی ورود پیدا کنیم مختصری درباره نقش و وظایف این شرکتها توضیح دهید؟

بله با شرکتهای هلدینگ شروع می کنیم. هلدینگها‌ غالبا باید با اختیار گرفتن بالای 50 درصد سهام یک بنگاه اقتصادی درصدد شرکت‌داری و به دست آوردن جایگاه در هیئت مدیره و مدیریت آن هستند تا بتوانند شرکت را در مدت زیادی در دست خود بگیرند. . صندوق بازنشستگی هم در حقیقت یک هلدینگ بزرگ اقتصادی است و شباهتی به یک صندوق بورسی ندارد ولی عنوان صندوق برای آن مصطلح شده است. شرکتهای سرمایه‌گذاری عمدتا به یک صندلی در هیئت مدیره اکتفا می‌کنند و هدفشان عمدتا در بازار سرمایه مدیریت پرتفوی سهام شرکتها هست بدین گونه هدفشان خرید و فروش سهام و دیلی ترید(Daily trade) در کوتاه مدت است و درآمدزایی از این طریق است و علاقه‌ای به مدیریت بلندمدت شرکت و شرکت‌داری ندارند.

شرکت تامین سرمایه همانند بانکها هدفشان تامین مالی بنگاه ها است با تفاوت اینکه بانکها در کوتاه‌مدت وام  می دهند و شرکتهای تامین سرمایه در بلندمدت تامین مالی انجام می‌دهند و با  انتشار سهام و افزایش سرمایه‌ شرکتها خدمات تامین مالی ارائه می‌دهند. شرکتهای تامین سرمایه از طریق صندوقهای سرمایه‌گذاری منابع خودشان را جذب می‌کنند و بعد به دو شکل خرید اوراق بدهی (صکوک) و افزایش سرمایه و تعهد پذیره نویسی عرضه اولیه خدمات خودشان را ارائه می‌دهند و حق اینکه سرمایه‌گذاری و سهامداری مدت دار در بورس را داشته باشند را ندارند.

* با توسعه صکوک، صندوقهای بورسی سود بیشتری نسبت به سپرده بانکی پرداخت می کنند

تسنیم: منابع و نقدینگی شرکتهای تامین سرمایه به منظور تامین مالی شرکتهای بورسی از چه طریق جذب می شود؟

نقدینگی تامین سرمایه ها به وسیله صندوقهای متنوع بورسی با درآمد ثابت و سهامی و مختلط و کالایی منابع مردمی را جذب می کند البته غالب صندوقهای بورسی ما درآمد ثابت هستند. الان ما حدود 18 تا 19 درصد به صندوق‌های با درآمد ثابت خود سود داده‌ایم و علت اینکه از سپرده‌های بانکی بیشتر سود پرداخت می‌شود آن است که اوراق صکوک و بدهی اکنون در بازار، سود بالاتری نسبت به سپرده‌های بانکی تقسیم می‌کند و بنابراین صندوق ها که خود سهامداران صکوک هستند به مشتریان خود سود بالاتری نسبت به بانک پرداخت می کنند.

تسنیم: صندوق های جسورانه(venture capital)  تقریبا جدیدا وارد بازار مالی ما شده اند و طبعا زیاد شناخته شده نیستند. لطفا آن را معرفی کنید.

اساسنامه صندوقهای جسورانه عمدتا معطوف بودن فعالیت‌شان بر سرمایه‌گذاری در استارتاپها و شرکتهای دانش‌بنیان تاکید دارد. بدین گونه که این صندوق ها پس از بررسی و مطمئن شدن از سودآوری طرحهای ارائه شده، در فواصل زمانی معین سرمایه ونقدینگی لازم برای رشد و توسعه کسب و کار استارت آپها و دانش بنیانها تخصیص می دهند.

*90درصد استارت آپها در ایران شکست می خورند

تسنیم: چرا صندوق های جسورانه آن طور که باید عایدی نصیب دانش بنیانها و استارت آپها نکرده است؟ و چرا این صندوق ها چقدر در اهداف خود موفق بوده اند؟

افرادی که در صندوقهای جسورانه سرمایه‌گذاری می‌کنند باید افراد پرریسکی باشند زیرا سود معینی وجود ندارد و کاملا وابسته به کسب موفقیت و سوددهی آن استارتاپ است. دقیقا مثل سرمایه‌گذاری در یک شرکت است با این تفاوت که اگر یک شرکت ورشکست شود دارایی‌های مشهود و ابزارآلاتی است که بتوان آن را تصاحب کرد، ولی در مقابل اگر استارتاپها با شکست رو برو شود هیچ چیزی را نصیب سرمایه‌گذاران خود نمیکند و کاملا سرمایه سوخت می‌شود. فضای کشور ما آنچنان که باید استارتاپها توسعه آنچنانی پیدا نکرده است و معمولا 90 درصد آن شکست می‌خورند و 10 درصد آنها سودآوری و موفق می‌شود اگر استارتاپی در دو سال اول توانست خود را در بازار معرفی کند موفق است و در غیر این صورت معمولا شکست می‌خورد.

* اوراق پرطرفداری به نام های مرابحه، سلف و اجاره سهام

تسنیم: وارد بحث صکوک شویم. آیا اوراق صکوک صحیح است یا اوراق بدهی؟ چند نوع اوراق صکوک در بازار ایران عرضه می شود؟

نام صکوک صحیح است نه اوراق بدهی زیرا که اوراق بدهی برای عقد قرض و ربوی بوده است در حالی که صکوک براساس عقود فقهی و حقوقی است و رابطه قرض و بهره بین ناشر و سرمایه‌گذار وجود ندارد. مثلا در صکوک اجاره ناشر(شرکت) مستاجر سرمایه‌گذاران است و در اوراق سلف به معنای پیش خرید توسط سهام دار یک جنس که متعلق به ناشر است. در سلف این امکان وجود دارد که هم کالا را در آینده تحویل بگیری و هم وجه نقد آن کالا را از فروشنده تقاضا کنی که در صکوک سلف به این طریق است. الان بازار صکوک نسبت به گذشته تنوع خوبی پیدا کرد قبلا فقط اوراق اجاره و مشارکت مطرح بود که شرکتهای تامین سرمایه را با مشکل روبرو می‌کرد. چرا وقتی که بنگاه‌ها برای تامین مالی مراجعه می‌کردند صکوک تنوع کمی برای ارائه خدمات تامین مالی به شرکتهای بورسی می‌توانست داشته باشد. الان صکوکی همچون مرابحه و اجاره سهام و سلف وارد بازار شد که بسیار خوب و کاربردی بود و استقبال زیادی از آنها صورت گرفت.

تسنیم: اوراق اجاره سهام دقیقا به چه شکل است؟ در عقد اجاره لازم است حتما دارایی فیزیکی موجود باشد. چگونه می شود سهام را اجاره کرد؟

اوراق اجاره سهام یعنی اجاره منفعت برگه سهامهای بورسی یک شرکت که باید برای انتشار شرایط شرکت مربوطه حتما مورد تایید بورس قرار بگیرد و عمدتا باید بیش از 70 درصد دارایی فیزیکی داشته باشد تا بشود عقد اجاره بر سهام بر آن جاری کرد. همان گونه که گفتم از این اوراق استقبال خوبی شد و در سه فقره ابتدایی انتشار اوراق اجاره حدودا 3800 میلیارد تومان از این اوراق  منتشر شد.

*جای خالی صکوک مضاربه، وکالت و بیمه در بورس

تسنیم: به سابقه انتشار تعدادی از اوراق اشاره کردید. مابقی اوراق تاکنون عرضه شده اند؟ چه اوراقی هنوز در ایران جا باز نکرده است؟

متاسفانه هنوز صکوک مضاربه و وکالت و بیمه‌ای هنوز عرضه نشده و ما در عرضه تامین مالی شرکتهای بازرگانی و بیمه‌ای ابزار کار‌آمد نداریم. اوراق رهنی یک فقره منتشر ولی به علت محدودیتهای و مقررات زیادی که داشت دیگر منتشر نشد. اوراق استصناع یک مورد منتشر شد و همانند اوراق رهنی دارای پیچیدگی و محدودیت‌هایی بود که باعث شد مورد اسقبال قرار نگیرد. به طور کلی باید گفت موفق ترین صکوک اوراق اجاره سهام بوده است.

*دانه پاشی بانکها برای شرکتهای متقاضی انتشار صکوک در بورس

تسنیم: ضامن و وثیقه صکوک را معمولا بر عهده بانکها گذاشته می شود. آیا بانکها به عنوان رقیب بازار سرمایه در این قضیه کارشکنی می کنند؟

صکوک برای انتشار نیازمند ضامن است بدین معنا که اوراق از جهت جلوگیری از نکول تضمین دهد که حتما اصل و سود صکوک پرداخت بشود. معمولا بانکها عهده‌دار این ضمانت هستند. ولی دیده می شود که وقتی برای انتشار صکوک به بانکها تقاضای ضمانت می دهند ، بانک پیش خود می‌گوید اگر من بخواهم ضامن این شرکت در انتشار صکوک در بورس بشوم خودم به شخصه به او وام می‌دهم و به نوعی بعضی بانکها شرکت را از انتشار صکوک منصرف می کنند و به این شکل ورود شرکت به بازار صکوک و بورس منتفی می‌شود، البته اکنون یک مشکل بزرگ شبکه بانکی کمبود منابع و منجمد شدن پولهایشان در املاک و ساختمان است.

*پیچیده بودن فرآیند انتشار صکوک برای بخش خصوصی

تسنیم: انتشار صکوک برای بخش خصوصی در بورس پیچیده است؟

به طور کلی فرآیند انتشار صکوک برای بخش خصوصی پیچیده است. یک علت آن اجرای دقیق مباحث شرعی و علت دیگر آن است که بورس نهاد محتاط و دقیق‌تر نسبت به سیستم بانکی است و سعی دارد تمام قوانین و مقررات را رعایت کند و تجربه نشان داده این روند تاکنون بد نبوده است.

گفت و گو از محمدعلی قشقایی