تا قبل از تک نرخی شدن ارز، نرخ تسعیر برای خوراک واحدهای پتروشیمی بر اساس ارز مبادله ای محاسبه می شد و از طرفی درآمدهای ارزی این واحدها بر اساس نرخ ارز آزاد از طریق صرافی ها به ریال تبدیل می شد و این واحدها همیشه از رانت محاسبه خوراک با ارز مبادله ای و فروش ارز خود به قیمت آزاد بهره می بردند و با توجه به نوسانات نرخ ارز و افزایش روز به روز قیمت ارز عملا این اختلاف نرخ روز به روز افزایش پیدا می کرد و این خود باعث ایجاد یک حاشیه سود مطلوب برای واحدهای پتروشیمی شده بود.
نرخ تسعیر عبارت است از نرخ تبدیل دو واحد پولی به یکدیگر. به این معنا که دولت خوراک مورد نیاز واحدهای پتروشیمی را بر مبنای نرخ تسعیر هر دلار 3800 تومان ( یعنی هر دلار آمریکا معادل 3800 تومان) به آنها عرضه می کند؛ فرضا چنانچه دولت 100 دلار خوراک به پتروشیمی ها می فروشد، با نرخ تسعیر 3800 تومان، از آنها 380 هزار تومان، ریال دریافت می کند.
گام نخست برای شفاف سازی
پس از اعلام تک نرخی شدن ارز از سوی دولت و ایجاد سامانه نیما، ظاهرا رانت محاسبه خوراک با ارز مبادله ای و فروش محصولات با نرخ ارز آزاد از بین رفت و خوراک بر اساس ارز 4200 تومان و ارز حاصل از صادرات نیز در سامانه نیما و بر اساس نرخ 4200 به ریال تبدیل شود. ظاهرا با اعمال این مصوبه تمام رانت های اعطایی به پتروشیمی ها گرفته شد (پیشتر در گزارش هایی به این موضوع پرداختیم که نرخ ثبت شده فروش ارز در سامانه نیما 4200 است اما نرخ تسویه در حقیقت نرخ غیررسمی و قاچاق است) . اما این مصوبه چند روز بیشتر دوام نیاورد و با اعمال فشار از سوی انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی به دولت، ارز 3800 تومانی برای محاسبه خوراک واحدهای پتروشیمی اختصاص پیدا کرد. تا قبل از این موضوع تنها واردات کالاهای اساسی مانند دارو و یک سری اقلام مصرفی و مواد غذایی مانند ذرت، دانه های روغنی، کنجاله سویا و ... با ارز 3800 تومانی محاسبه می شد، که با توجه به مصوبه اخیر دولت خوراک واحدهای پتروشیمی نیز در اقلام کالاهای اساسی اضافه شد.
البته به گزارش پایگاه خبری بورس پرس، بعد از افزایش قیمت ارز و راهاندازی سامانه نیما برای ثبت واردات و صادرات، پتروشیمیها بهعنوان دومین منبع صادراتی بعد از نفت اعلام کردند حاضر نیستند ارز حاصل از صادرات را به بانک مرکزی بفروشند. حالا در توافقی میان بانک مرکزی و صادرکنندگان پتروشیمی قرار بر این شده دولت به شرکتهای پتروشیمی خوراکی با نرخ دلار 3800 تومانی بدهد و در ازای آن پتروشیمی ارز حاصل از صادرات را با نرخ 4200 تومان به دولت بدهند. با توجه به مصرف سالانه خوراک گاز و مایع واحدهای پتروشیمی در سال 1396، اجرای این مصوبه باعث کاهش سالانه 3هزار میلیارد تومانی درآمد دولت می شود. علاوه بر مساله کاهش درآمدهای دولت، ایراداتی در این مصوبه وجود دارد:
عدم اشاره به محاسبه خوراک با نرخ 3800 تومان به شرط بازگشت ارز به سامانه نیما
البته اگر چه در خبرهای مختلف گفته شده است که دولت به ازای دریافت درآمدهای ارزی واحدهای پتروشیمی با نرخ مصوب 4200 تومان، حاضر به محاسبه خوراک آنها با نرخ ارز 3800 تومان شده است اما در مصوبه 35549 مورخ 1397/3/24 به این شرط دولت هیچ گونه اشاره ای نشده است و فقط نرخ ارز 3800 در محاسبه خوراک مطرح شده است. متن مصوبه به این شرح است: «هیات وزیران در جلسه 1397/3/23 به پیشنهاد وزارت نفت و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصویب کرد: به وزارت نفت اجازه داده می شود در سال 1397 در محاسبه قیمت میعانات گازی، گاز طبیعی خوراک و دیگر خوراک های تحویلی به واحدهای پتروشیمی داخلی توسط شرکت های تابعه وزارتخانه یاد شده، نرخ تسعیر ارز مورد عمل برای واردات کالاهای اساسی( به ازای هر دلار سی و هشت هزار (38000) ریال) را منظور نماید».
داود محبی، کارشناس حوزه پتروشیمی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره انتقادات وارده به این مصوبه گفت: با توجه به عدم در نظر گرفتن ضمانت اجرایی در بازگشت درآمدهای ارزی واحدهای پتروشیمی ها در سامانه نیما، مطمئنا واحدهای پتروشیمی از هر راهی جهت عدم ارائه ارز خود به دولت اقدام می کنند، همچنین در اوایل تیر ماه سال جاری بود که رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس طی مصاحبهای اعلام کرد، پتروشیمیها با روشهای مختلفی در حال دور زدن سامانه نیما هستند. با بررسی های صورت گرفته نیز با توجه به صادرات 3.5 میلیارد دلاری در 3 ماه نخست سال 97، تنها 1.5 میلیارد دلار آن از طریق سامانه نیما عرضه شده است و اطلاعی از 2 میلیارد دلار باقی مانده نیست.
خوراک 3800 تومانی جذابیتی برای بازگشت ارز ایجاد نمی کند
وی ادامه داد: با توجه به صورت های مالی برخی از پتروشیمی های صادرات محور، به طور مثال پتروشیمی « ز » ، در سال گذشته حدود 1 میلیارد دلار درآمد حاصل از صادرات متانول داشته است که چنانچه این رقم از صادرات را با نرخ 4200 تومان به ریال تبدیل کند درآمد ریالی آن4.2 هزار میلیارد تومان و چنانچه درآمد ارزی خود را با نرخ ارز قاچاق به فرض 7800 تومان به ریال تبدیل کند حدود 7.8 هزار میلیارد تومان به دست می آورد. یعنی رقمی بیش از 3.6 هزار میلیارد تومان از درآمد این واحد با فرض ارائه ارز خود به دولت با نرخ 4200 کاهش می یابد.
به گفته این کارشناس صنعت پتروشیمی، حال با توجه به مصرف 2.8 میلیارد متر مکعبی گاز طبیعی این پتروشیمی چنانچه خوراک این واحد به جای محاسبه با ارز 4200 با ارز 3800 محاسبه شود تنها 110 میلیارد تومان تخفیف در خوراک آن لحاظ می شود. پس منطقی به نظر نمی رسد واحدهای پتروشیمی تنها با این تخفیف حدود 10 درصدی در محاسبه خوراک، حاضر شود حدود 3.6هزار میلیارد تومان از درآمد خود را کاهش دهد و ارز خود را با نرخ 4200 در اختیار دولت قرار دهند. پس قطعا محاسبه خوراک با نرخ 3800 تومان باعث ایجاد انگیزه برای واحدهای پتروشیمی جهت ارائه ارز خود با نرخ 4200 تومان نمی شود.
وضع اقتصادی پتروشیمی ها خوب است/ عدم نیاز به تخفیف بیشتر در محاسبه خوراک
محبی اظهار داشت: صنعت پتروشیمی کشور به دلیل مزیت خوراک ارزان و در دسترس، معافیت مالیاتی در صادرات و مناطق ویژه اقتصادی در وضعیت اقتصادی مطلوبی قرار گرفته است. البته در برخی از خبرها از سمت مدیران صنعت پتروشیمی اذعان می شود که وضعیت اقتصادی صنعت پتروشیمی کشور در وضعیت خوبی قرار ندارد اما با بررسی صورت های مالی پتروشیمی ها به خصوص پتروشیمی های خوراک گاز روشن می شود که این سخنان بیشتر با هدف اخذ تخفیفات بیشتر در محاسبه خوراک ارزان مطرح می شود. به طور مثال وضعیت مالی چند پتروشیمی کشور که از اقتصاد مطلوب برخوردار هستند در جدول ذیل آمده است.
نام واحد | سال | نوع خوراک | میزان درآمد | میزان سود خالص | درصد حاشیه سود |
زاگرس | 96 | متان | 44.337.549 | 19.497.320 | 44 |
خراسان | 96 | متان | 5.593.240 | 2.579690 | 46 |
فناوران | 96 | متان | 11.990.576 | 5.713.296 | 48 |
پارس | 96 | اتان | 66.596.612 | 30.745.382 | 46 |
آریاساسول | 95 | اتان | 32.955.851 | 16.331.560 | 50 |
منبع: سایت کدال/ اعداد میلیون ریال
همانطور که در جدول بالا مشاهده می شود، باتوجه به سود خالص سالانه واحدهای پتروشیمی، وضعیت اقتصادی مطلوبی در پتروشیمی های کشور وجود دارد و نیاز به در نظر گرفتن نرخ تسعیر ارز 3800 تومانی در محاسبه خوراک واحدهای پتروشیمی وجود ندارد.
تخفیف در محاسبه خوراک تنها در صنایع بالا دست پتروشیمی
وی با اشاره به اینکه صنعت پتروشیمی صنعتی است که بسیاری از واحدهای بالادست آن خوراک واحدهای میان دست را تامین می کنند، بیان کرد: به طور مثال پتروشیمی های تولید کننده پلی استایرن، خوراک استایرن خود را از پتروشیمی پارس از طریق بورس کالا تامین می کنند و قیمت گذاری محصولات در بورس کالا بر اساس ارز 4200 تومان محاسبه می شود، پس عملا ارز 3800 تومانی تنها به واحدهای بالادست پتروشیمی که خوراک متان، اتان و خوراک مایع دریافت می کنند اختصاص پیدا می کند که این اتفاق باعث ایجاد شرایط ناعادلانه و توسعه نامتوازن صنعت پتروشیمی کشور می شود. این موضوع در دیگر پتروشیمی های میان دستی کشور نیز اتفاق افتاده است به طور مثال پتروشیمی تندگویان به عنوان پتروشیمی میان دستی کشور که تنها تولید کننده پلی اتیلن ترفتالات کشور است، خوراک خود را همچنان با نرخ 4200 تومان از پتروشیمی مارون، نوری و فناوران دریافت می کند. در صورتی که 3 پتروشیمی مذکور خوراک خود را با نرخ 3800 تومان دریافت می کنند.
عدم تخصیص ارز 3800 تومان به واردات دارو
به گزارش خبرنگار مهر، طبق مصوبه دولت هدف از محاسبه نرخ تسعیر ارز 3800 تومانی جهت واردات کالاهای اساسی و حیاتی آن است که نرخ بالا، معیشت عموم مردم را تحت تاثیر قرار ندهد و باعث گرانی محصولاتی نظیر دارو، روغن، جو، ذرت، دانه های روغنی ... نشود؛ حال با چه منطق و رویکردی دولت موافقت کرده که محاسبه خوراک واحدهای پتروشیمی که از لحاظ اقتصادی در وضعیت مطلوبی قرار دارند را با ارز 3800 تومانی محاسبه کند در صورتی که حدود 3هزار میلیارد تومان سالانه از درآمد دولت می کاهد . لازم به ذکر است واردات بسیاری از کالاهای اساسی مانند دارو نیز با نرخ مصوب 4200 تومانی انجام می شود و مطمئنا تخصیص ارز با نرخ 3800 تومانی برای واردات دارونسبت به خوراک پتروشیمی ها اولویت بیشتری دارد.