عصر اعتبار- اصلیترین منبع تولید آمارهای اقتصادی شامل حسابهای ملی و شاخص قیمت مصرفکننده، در ۹۵ درصد کشورهای جهان نهاد آماری با دستگاهی غیر از بانک مرکزی است.
به گزارش پایگاه خبری «عصر اعتبار» به نقل از فارس، طبق قانون، به منظور دستیابی به آمارهای قابل اعتماد، مستند و یکپارچه، مرکز آمار ایران تنها مرجع رسمی تولید آمار در کشور است. البته نه فقط در ایران که در بیشتر کشورهای جهان، منبع اصلی تولید آمارهای مراکز آماری هستند و این وظیفه بر عهده آنها است.
این گزارش وضعیت مراکز آماری کشورها را بر اساس منبع اصلی تولید آمارهای رسمی خصوصاً حسابهای ملی و شاخص نیست مورد بررسی قرار میدهد، همچنین موقعیت مراکز آماری از لحاظ وابستگی به دولت یا مجلس نیز تعیین میشود.
منبع اصلی اطلاعات ارائه شده در این مقاله بخش آمار سازمان ملل بوده که در آن از 204 کشور جهان نام برده شده است. از بین 204 کشور معرفی شده اطلاعی برای کشور جمهوری دموکراتیک خلق کره (کره شمالی) به دست نیامد. همچنین به دلیل ترکمن زبان بودن سایت آماری کشور ترکمنستان امکان ارائه اطلاعات این کشور مقدور نشد. بنابراین در این مقاله مقایسهی اطلاعات بین 202 کشور جهان صورت گرفته است.
نتایج این بررسی نشان میدهد که منبع اصلی تهیهی آمارهای اقتصادی به خصوص حسابهای ملی و شاخص قیمتهای مراکز آماری هستند و در این راستا واگذاری این وظایف به مرکز آمار ایران در چارچوب قانون، با معیارهای جهانی نیز سازگار است.
* سازوکار سازمانهای آماری
نظام آماری شکل گرفته و رسمیت یافته در دنیا به صورتی است که کمیسیون آماری سازمان ملل (UNSD) در تمامی زمینههای مربوط، ملزم و موظف به استانداردسازی طبقهبندیها و تعاریف و مفاهیم آماری و در ارائه این استانداردها به سازمانهای آماری کشورها برای استفاده و اجرا است. کشورهای عضو نیز موظف به رعایت این استانداردها هستند. البته برای انجام این کار، همکاری و تعامل با سایر واحدها و نهادهای بینالمللی ضروری است.
به عنوان مثال سیستم حسابهای ملی (SNA) که دستورالعمل تهیه و تدوین حسابهای ملی است، با محوریت کمیسیون آماری سازمان ملل و با همکاری نهادهای دیگری همچون اداری آمار جامعهی اروپا (EUROSTAT)، صندوق بینالمللی پول (IMF)، سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه (OECD) و بانک جهانی تهیه شده است.
همسو با شرایط جهانی و بر اساس آزمودههای سایر کشورهای توسعهیافته و درحالتوسعه، در نظام آماری ایران نیز بر اساس قانون، تهیه و تولید آمار بر عهده مرکز آمار ایران است و سایر نهادها، تنها مجوز تولید اطلاعات در حیطه وظایف خود را با نظارت مرکز آمار ایران بر عهده دارنده مرکز آمار ایران با پیروی از تعاریف و مفاهیم بینالمللی و دستورالعملهای استاندارد نظام حسابهای ملی کمسیون آمار سازمان ملل، استانداردسازی تعاریف و مفاهیم آماری خود را با همکاری دستگاههای اجرایی مربوط انجام میدهد.
از طرفی مطابق ماده 3 قانون تأسیس مرکز آمار ایران، مصوبه سال 1353، به تهیه حسابهای ملی و شاخصهای قیمت بر عهده مرکز آمار ایران است همچنین بر اساس ماده 11 احکام دائمی برنامههای توسعهی کشور، مرکز آمار ایران تنها مرجع رسمی تهیه و انتشار آمارهای رسمی کشور است. ازاینرو، مرکز آمار ایران، در تشکیلات خود محاسبه حسابهای ملی و شاخصهای قیمت را سازماندهی کرده است.
این در حالی است در قانون مصوب تیرماه 1351، در وظایف و اختیارات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، هیچگونه اشارهای به تولید آمار ازجمله حسابهای ملی و شاخص قیمت نشده است وظایف دیگری برای بانک مرکزی تعیین شده است.
*یافتهها
در این مقاله، وظیفهی نهادهای آماری 202 کشور که در بخش آمار سازمان ملل ارائه شده است، از منظر منبع اصلی تولید آمارهای اقتصادی ازجمله تهیه حسابهای ملی و شاخص قیمت، مورد بررسی قرار گرفته است، همچنین بر حسب مورد، سایت آماری کشورها با بانک مرکزی آنها نیز بررسی شده است.
در جدول 1 سهم مراکز آماری کشورهای جهان به عنوان منبع اصلی تولیدکننده آمارهای اقتصادی بر اساس وابستگی به وزارت خانههای مختلف ارائه شده است. | با توجه به نتایج جدول 1 اصلیترین منبع تولیدکنندههای آمارهای اقتصادی در بیش از 95 درصد کشورها، نهادی به جز بانک مرکزی است.
از جمله کشورهایی که مهمترین منبع تولیدکنندههای حسابهای ملی با شاخص قیمت با هردو آنها، بانک مرکزی است میتوان به هائیتی، کنگو، نیوئه و گینه بیسائو اشاره کرد.
در بیش از 75 درصد کشورها، حسابهای ملی و شاخص قیمت مصرفکننده توسط مرکز آمار آن کشور تهیه میشود که برخی از این کشورها عبارتاند از: تایلند، ترکیه، انگلستان، ایتالیا و اتریش.
پس از مراکز آماری، وزارت اقتصاد با عناوین مشابه با بیشترین سهم (حدود 18 درصد) به عنوان تولیدکننده اصلی آمارهای اقتصادی است. جمهوری آفریقای مرکزی، بورکینافاسو، عمان و گیشه استوایی از این کشورها هستند.
98 درصد از نهادهای آماری اعم از بانک مرکزی، تحت نظارت و کنترل دولت هستند و فقط 2 درصد مابقی شامل کشورهای استرالیا، ارمنستان و مغولستان تحت نظارت مجلس یا پارلمان آن کشور قرار دارند.
جدول 1- سهم مراکز آماری کشورهای جهان به عنوان منبع اصلی تولید کننده آمارهای اقتصادی بر اساس وابستگی به وزارتخانههای مختلف (درصد)
در این گزارش اصلیترین منبع تولیدکننده آمارهای رسمی در کشورها معرفی شدهاند، ولی کشورهایی هستند که در آنها بیش از یک نهاد مسئول تهیه و انتشار آمارها هستند و به عبارتی از نظام غیرمتمرکز پیروی میکند. همچنین در خصوص کشورهایی که تولیدکننده آمار در آنها مراجعی غیر از نهاد آماری است و بانک مرکزی کشور مسئولیت آن را بر عهده دارد عمدتاً کشورهایی هستند که با فاقد نهاد آماری هستند یا در سایت مراکز آماری آنها اطلاعی برای این آمارها وجود نداشته، و یا منبع دادهها در مقایسههای بینالمللی بانک مرکزی آن کشور معرفی شده است.
* نتیجهگیری
اصلیترین منبع تولید آمارهای اقتصادی شامل حسابهای ملی و شاخص قیمت مصرفکننده، در 95 درصد کشورهای جهان نهاد آماری با دستگاهی غیر از بانک مرکزی است. درحالی که رسالت اصلی بانک مرکزی حفظ ثبات ارزش پول تعادل موازنه پرداختها و رشد مداوم اقتصادی از طریق اجرای سیاستهای پولی است، انتشار رسمی نرخ رشد اقتصادی و نرخ تورم توسط بانک مرکزی اصل بیطرفی را نقض میکند. مرکز آمار ایران سازمان متخصص تولید آمار است و تشکیلات آن با محوریت حسابهای ملی و شاخصهای قیمت سازماندهی شده است و به منظور حفظ اصل بیطرفی نیز، ضرورت حفظ، برقراری و حمایت از این مرجعیت وجود دارد.
بنفشه نجفی کارشناس دفتر حسابهای اقتصادی مرکز آمار ایران