عصر اعتبار- فارغ از تاریخچه بیمه در جهان، بیش از ۸۰ سال از صدور اولین بیمه در ایران و تاسیس اولین شرکت بیمه ایرانی به نام «شرکت بیمه ایران» میگذرد، اما بیمه زندگی آنگونه که باید مطابق با میانگینهای جهانی در ایران رشد و توسعه نیافته است.
به گزارش پایگاه خبری «عصر اعتبار»، بی تردید بیمه یکی از دستاوردهای خلاقانه و خردمندانه بشر به منظور مقابله با رخدادهای ناگوار است. اندیشه ایجاد تامین در مقابل مخاطرات مختلف، قدمتی دیرینه دارد. حفظ و حراست از جان و مال، زدودن تشویش خاطر، تحکیم زندگی و تثبیت وضعیت اقتصادی خانواده و جامعه با انواع پوششهای بیمهای میسر شده است. از آنجایی که بیمههای زندگی با جان و حیات انسان و آینده او سر و کار دارد، از این لحاظ در مقایسه با سایر انواع بیمه، حائز اهمیت بیشتری است. از سوی دیگر به دلیل ماهیت و کارکرد بیمه زندگی در تثبیت اوضاع اقتصادی خانواده، جامعه و کشور، یکی از راهبردیترین رشتههای بیمهای محسوب میشود به دیگر سخن، آسودگی خاطر و آرامش و آسایش آحاد جامعه هدف نهایی بیمه زندگی است.
از منظر حقوقی نیز بیمه عمر قراردادی است دوطرفه بین شرکت بیمه و بیمهگذار که به موجب آن شرکت بیمه تعهد میکند در ازای دریافت وجه حق بیمه، به انتخاب بیمهگذار، سرمایهای را در مدت معینی به صورت یکجا یا به صورت مستمری در صورت حیات یا فوت بیمه شده به وراث و یا استفادهکننده تعیین شده بپردازد.
هدف اصلی بیمه، بخشیدن اطمینان به افراد برای مقابله با خطرات احتمالی و پشتیبانی از آنان هنگام وقوع خطر است. فارغ از نوع بیمه میتوان گفت بیمه علاوه بر ایجاد محیطی امن برای فعالیتهای اقتصادی، باعث ایجاد اطمینان برای کار و تولید و سرمایهگذاری و به طور کلی ایجاد فضای امن و آرام برای فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی است. انسان ذاتاً موجودی آیندهنگر، دوراندیش و خطرگریز است و ابهام نسبت به آینده و نیازهای آتی، تامین آتیه خانواده، ازدواج، خرید مسکن، تولد فرزندان، تحصیلات عالی و دغدغهها و دلمشغولیهایی از این قبیل، نیازهایی است که فقط با بهرهگیری از بیمه و مزایای آن برطرف خواهد شد. امروزه بیمه در جوامع مختلف نقشها و کارکردهای زیادی دارد. صنعت بیمه از ارکان مهم اقتصادی و از پشتوانههای بازارهای مالی است. از سویی مبالغ حاصل شده از فروش بیمههای مختلف، باعث رونق اقتصادی، ایجاد فرصتهای شغلی و سرمایهگذاریهای بلندمدت و سودآور است و از سوی دیگر، صنعت بیمه با جبران خسارتهای ناشی از حوادث ناگوار و ارائه پوششهای بیمهای برای مقابله با ریسکهای مختلف، پشتوانه عظیمی برای تمامی بخشهای اقتصادی است و امنیت و آرامش خاطر جامعه و آحاد مردم را فراهم میسازد. همچنین باعث ارتقای سطح رفاه اجتماعی مردم خواهد شد و از این منظر، راهکار مناسبی برای مقابله با آسیبهای اجتماعی و دغدغههای روانی ناشی از آن است.
وضعیت بیمههای زندگی در ایران و جهان
بیمههای بازرگانی در کشور، بهرغم سابقه 100 ساله، هنوز در مقایسه با بسیاری از کشورها از شرایط مطلوبی به نسبت میانگین جهانی، برخوردار نیستند. ضریب نفوذ بیمه در کشور حدود 1 /2 و در دنیا حدود 2 /6 درصد است و سرانه حق بیمه در ایران حدود 100 دلار و در جهان حدود 621 دلار است. سهم بیمههای غیرزندگی در دنیا حدود 40 درصد و در ایران حدود 88 درصد است و سهم بیمههای زندگی در دنیا حدود 60 درصد و در ایران 13 درصد است. بالا بودن سهم بیمههای غیرزندگی به زندگی در کشور، 88 درصد نسبت به 13 درصد نیز دلیل گرایش مردم به بیمه غیرزندگی نیست؛ بلکه به معنای پایین بودن نفوذ بیمه و اجباری بودن بیمه شخص ثالث و خالی بودن سبد خانوار از موضوع بیمههای زندگی است.
بیمههای زندگی در کشور طی 10 سال گذشته از رشد بسیار خوبی در حدود 18درصد برخوردار بوده است و در صورتی که این روند رشد ادامه یابد در دهه بعدی بخشی از این عقبماندگی بیمههای زندگی نسبت به کشورهای توسعهیافته، جبران خواهد شد.
ضریب نفوذ بیمه در کشورمان، با شرایطی که ذکر شد، یک سوم میانگین جهانی و یک ششم ژاپن و کره جنوبی است و رتبه حق بیمه تولیدی کشور بین سایر کشورها نیز 69 است. بر اساس آخرین آمارها، سهم بیمههای زندگی در شرکتهای بیمه تجاری، حدود 13 درصد است که امیدواریم به مرور افزایش یابد. این رقم، هم شامل بیمههای زندگی و سرمایهگذاری و هم شامل بیمههای عمر و حوادث گروهی است که بخشی از آن، از جمله بیمههای عمر و حوادث کارکنان دولت اجباری است. باید بر این نکته تاکید کنم که یکی از مشکلات کلان کشور در همه حوزهها از جمله صنعت بیمه این است که بعضا آمار دقیق و استانداردی درباره موضوعات مورد نظر وجود ندارد که این امر موجب سوءتفاهمهای زیادی میشود. یکی از این موارد در صنعت بیمه، عدم تفکیک آمارهای بیمههای عمر گروهی اجباری، انفرادی و عمر و سرمایهگذاری در سالنامههای آماری بیمه مرکزی است.
دلایل عدم رشد بیمههای زندگی در کشور
مشهود است که بیمههای زندگی آنگونه که شایسته است رشد و توسعه نیافته است. عدم توسعه بیمههای زندگی در کشور دلایل متعدد و مختلفی دارد. یکی از مهمترین آن، عدم استقبال عمومی مردم از بیمههاست که آن هم دلایل خاص خودش را دارد و بخشی از آن اقتصادی، بخشی اجتماعی و بخشی فرهنگی است و این امر، موید آن است که بیمه زندگی و کارکردهای آن در کشور و میان اقشار مختلف نهادینه نشده است. البته انتظار اینکه کودک بیمههای زندگی یکشبه رشد کرده و بالغ شود، غیرواقعی است بلکه بیمههای زندگی در کشور نیز باید دوران کودکی، نوجوانی و جوانی را طی کند تا از رشد و بالندگی صحیحی برخوردار باشد.
اگر بخواهیم دلیل عدم استقبال مردم را از بیمههای زندگی از زاویه دید مردم ببینیم، فارغ از میزان درستی و نادرستی آن، موارد بسیاری را میتوان برشمرد که مهمترین آن مشکلات اقتصادی از جمله، پایین بودن سطح درآمد، فقر و بیکاری، مشکلات فرهنگی، اجتماعی و روانشناختی و عدم توجه به مقوله آیندهنگری، عدم رضایت از شرکتهای بیمه در گذشته و داشتن پیشفرضهای منفی دراینباره، نبود برنامهریزی دولت و عدم توجه کافی به موضوع بیمه، سهلالوصول نبودن دریافت خدمات و طولانی بودن فرآیندهای صدور بیمهنامه و پرداخت خسارت و در نهایت عدم وجود قوانین و مقررات روشن، شفاف و کامل در بیمههای زندگی است.
پایین بودن درآمد سرانه، در رابطه با بیمههای زندگی یک مانع عمده است و البته راهکار ارتقای سطح درآمدها و بهبود وضع معیشتی مردم از حدود اختیار صنعت بیمه خارج است و قابل مدیریت نیست.
اگر بخواهیم عدم توسعه بیمههای زندگی را آسیبشناسی کنیم؛ باید گفت این عدم توسعه دلایل زیادی دارد که عمده آن به عوامل و شاخصهای کلان اقتصادی مرتبط است. چراکه صنعت بیمه بخش کوچکی از اقتصاد کلان است که نمیتواند جدا از سایر بخشهای اقتصادی رشد کند و به صورت متوازن توسعه یابد. با توجه به آمارهای موجود، اقبال مردم به بیمههای زندگی در قارهها و کشورهای مختلف، متفاوت است و از رویه یکسانی پیروی نمیکند.
به عنوان مثال، سهم بیمههای زندگی در ایران حدود 13، در جهان حدود 56، آسیا 68، شرق آسیا 75، امارات 24 و عربستان سعودی 3 درصد است، اما قدرت اقتصادی عامه مردم هر کشور و توسعه بیمههای ارتباطی دوجانبه دارد به این مفهوم که هرچه درآمد سرانه مردم بیشتر باشد، اقبال عمومی به بیمه بیشتر است و هرچه ضریب نفوذ بیمه در یک کشور بیشتر باشد، نشانگر وضعیت مناسب اقتصادی عامه مردم است. بنابراین پایین بودن درآمد سرانه در رابطه با بیمههای زندگی یک مانع عمده است و البته راهکار ارتقای سطح درآمدها و بهبود وضع معیشتی مردم از حدود اختیار صنعت بیمه خارج بوده و قابل مدیریت نیست، اما شاید بتوان گفت صنعت بیمه تاکنون نسبت به ارائه طرحهای بیمهای جهت اقشار کمدرآمد (بیمههای خرد) اقدام موثری به عمل نیاورده است. یکی از مهمترین عوامل کم بودن اقبال عمومی از بیمههای زندگی در کشورمان، بدون شک عدم سیاستگذاری کلان دولت درباره مقوله بیمه است. منظور این نیست که دولت در این باره دخالت کند بلکه لازم است دولتها با مطالعه، تحقیق و اتخاذ سیاستهای ترویج، تشویق و کمک غیرمستقیم به صنعت بیمه، مردم را با بیمه آشنا کنند.
یکی از مشکلات مهم اجتماعی و فرهنگی دیگر ما این است که از ریسک شناخت درستی نداریم و با آیندهنگری و برنامهریزی بیگانه هستیم بنابراین در قید و بند شناخت، ارزیابی، تحلیل ریسک و مقابله با آن نیستیم و در اغلب موارد، هنگام مواجهه با ریسکهای مختلف، غافلگیر میشویم و نمیتوانیم آن را مدیریت کنیم. همه ما با دو نوع ریسک در زندگی مواجه هستیم که میتوان از آن به عنوان ریسک فیزیکی و مالی نام برد.
ریسکهای فیزیکی، ریسکهایی هستند که جان ما را تهدید کرده و ضمن آسیبزدن به جسم ما، موجب کاهش درآمد خانواده و بعضا افزایش هزینهها خواهد شد. مهمترین این ریسکها شامل فوت، بیماری، نقصعضو، ناتوانی جسمی، ازکارافتادگی و کهولت هستند که همه آحاد مردم به نوعی با آن مواجه هستند. انواع پوششهای بیمهای در رشتههای اموال، اشخاص و مسئولیت، به هیچوجه از حادثه و خطر جلوگیری نمیکنند بلکه تبعات اقتصادی ناشی از ریسک را کاهش میدهند. به عبارت دیگر با خرید بیمه میتوان ریسکهایی که جان، مال، آرامش آینده ما را مورد تهدید قرار میدهند را مدیریت کرد.
رشد سهم بیمههای زندگی و رشد اقتصادی
در دنیا هر چقدر بیمههای زندگی در کشوری توسعه بیشتری داشته باشد، رشد اقتصادی بالاتری دارد. دلیل آن هم این است که حق بیمههای دریافتی از محل بیمههای زندگی از طریق شرکتهای بیمه وارد چرخه کلان اقتصاد کشور میشود و به منزله نیروی محرکه اقتصاد عمل خواهد کرد. این نکته را نیز نباید فراموش کرد که اقتصاد توسعهیافته نیز میتواند به توسعه بیمههای زندگی کمک کند. به عبارت دیگر توسعه بیمههای زندگی موجب توسعه اقتصادی و بالعکس خواهد شد.
سهم بیمههای زندگی در شرکتهای بیمه تجاری، حدود 13 درصد است که امیدواریم به مرور افزایش یابد و به میانگینهای جهانی نزدیک شود .
راهبردهای افزایش سهم بیمههای زندگی
صنعت بیمه یک سیستم بزرگ و پیچیده است که از اجزای متنوعی تشکیل شده است. هر یک از اجزا و عوامل به میزان وزن خود در این صنعت تاثیر دارد. به عنوان نمونه قوانین و مقررات، شبکه فروش، مدیران و کارکنان، محصولات بیمهای، شبکه فروش، شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور، فرهنگ بیمه و ساختارهای شرکت بیمه یا حتی آموزش هر کدام نقش و شرایط ویژهای دارد. بدیهی است چنانچه خللی در هر یک از اجزا به وجود آید، کل سیستم را با مشکل مواجه خواهد ساخت و قطعا ایراد به محصول، نظام مدیریت، شبکه فروش شرکتهای بیمه و مواردی از این دست، جزئینگری است و نادیده گرفتن سایر عوامل، کار خردمندانهای نیست، اما اگر بخواهیم به طور خلاصه مکانیسمهایی که به توسعه بیمههای زندگی میانجامد را نام ببریم، میتوانیم به این موارد اشاره کنیم:
- اصلاح ساختارهای اداری شرکتهای بیمه و سازماندهی مجددآن به منظورتوسعه بیمههای زندگی
- ایجاد شرکتهای تخصصی بیمههای زندگی با اقداماتی نظیر تمرکز کلیه امور فنی و پشتیبانی بیمههای از جمله واحدهای صدور، خسارت، مالی، سرمایهگذاری، بازاریابی، امور نمایندگان در یک مدیریت و سازمان مستقل، به عنوان زیرمجموعه در شرکتهای بیمه
- ایجاد یک یا چند شرکت تخصصی بیمههای زندگی به صورت مستقل
- تعیین و تبیین استراتژی کلان صنعت بیمه با توجه به چشمانداز 20 ساله، لایحه قانونی اصل44 قانون اساسی
- تنظیم برنامه عملیاتی و تعیین سهم هر رشته بیمهای از جمله بیمه
- سیاستگذاری در مورد ترویج و تبلیغ بیمههای با همکاری بیمه مرکزی، شرکتهای بیمه و سایر سازمانها و نهادهای ذیربط
- تدوین یک برنامه آموزشی فراگیر و گسترده جهت ارتقای دانش و تخصص نیروی انسانی شاغل در صنعت بیمه بهویژه نمایندگان و بازاریابان و ایجاد یک مرکز آموزشی فعال به همین منظور، مهندسی مجدد شبکه فروش با ارزیابی جایگاه شغلی و حرفهای و حقوقی نمایندگان و بررسی مشکلات شبکه فروش، بازاریابان و نیز استفاده از راهکارهای جدید
- استفاده از روشهای جدید بازاریابی و فروش از جمله فروش بیمهنامههای عمر و سرمایهگذاری به صورت گروهی، جایگزینی بیمههای زندگی و سرمایهگذاری و تمام عمر به جای بیمههای خطر فوت مصوبه کارکنان دولت و جهتدهی پساندازهای متنوع قانونی مربوط به کارکنان بخش دولتی و خصوصی
- فروش اینترنتی بیمه زندگی و سایر بیمههای خرد
-بررسی درباره ایجاد صندوقهای بازنشستگی توسط شرکتهای بیمه بازرگانی
- فروش بیمه از طریق تشکیل کنسرسیوم با همکاری بانکها و موسسات تولیدی و خدماتی بهویژه در بخش مسکن
- تدوین یک برنامه راهبردی به منظور تقویت همکاریهای شرکتهای بیمه در برنامههای تحقیق و توسعه
- بررسی راههای اشاعه و تعمیم فرهنگ بیمه در جامعه و اجرایی کردن آن با ایجاد کمیتهای متشکل از نمایندگان صنعت بیمه، وزارت امور اقتصادی و دارایی، آموزش و پرورش، آموزش عالی، کار و صنایع
یکی از مهمترین دلایل توسعه بیمههای زندگی، عدم تعیین چشمانداز، برنامه و راهبرد در این باره است.
بنابراین تعیین سیاستها و تدوین برنامههایی برای 5، 10 و 20 سال آینده یکی از اولویتهای مهم بیمه مرکزی به نمایندگی از دولت است. در حال حاضر نگاه قوای کشور به شرکتهای بیمه صرفاً نگاه به یک بنگاه اقتصادی سودآور است بنابراین تغییر نگاه دولت و مجلس و قوه قضائیه به شرکتهای بیمه میتواند برای توسعه بیمههای زندگی راهگشا و کارگشا باشد.
* نویسنده: عباس رنجبر کلهرودی | مدیر بیمههای عمر و حوادث شرکت بیمه رازی و دبیرکارگروه تخصصی توسعه بیمههای زندگی